TẠP CHÍ TIÊU ĐIỂM

Thượng đỉnh 7 nước công nghiệp hùng mạnh nhất toàn cầu diễn ra tại Biarritz của Pháp trong hai ngày cuối tuần 24 và 25/08/2019. Trước đó, vào thứ hai 19, tổng thống Pháp tiếp chủ nhân điện Kremlin tại Brégançon để « sưởi ấm quan hệ song phương » cũng như đề cập đến các hồ sơ nóng sẽ được bàn thảo tại G7 mà Vladimir Putin không được tham dự. Từ 5 năm qua, nhóm G8 trở thành G7 sau khi nước Nga bị « đình chỉ » tư cách thành viên. Biarritz, thành phố biển ở tây nam nước Pháp là nơi mà gia đình tổng thống Nga Vladimir Putin yêu thích chọn làm nơi nghỉ hè. Thế nhưng ông không được mời gặp gỡ lãnh đạo của Mỹ, Pháp, Anh,Đức, Nhật, Ý và Canada, 7 nước công nghiệp phát triển nhất hành tinh để có thể thảo luận về những vấn đề xung khắc với Tây phương. Không sao. Tổng thống Nga đã được đồng nhiệm Pháp Emmanuel Macron tạo cơ hội thảo luận « thẳng thắn » về các vấn đề này và qua đó, có thể « ảnh hưởng » tới thượng đỉnh G7. Từ đầu mùa hè năm nay, Paris đã giúp cho Nga tái hội nhập Hội Đồng Toàn Thể Châu Âu nhưng đường về G7 còn nhiều chướng ngại. Trong cuộc họp báo sau thượng đỉnh không chính thức Pháp- Nga, tổng thống Putin bác bỏ lời kêu gọi của tổng thống Pháp muốn Matxcơva tôn trọng lệnh ngưng bắn ở Syria theo thỏa thuận Sotchi. Chủ nhân điện Kremlin lý giải là phải giúp quân đội Damas « tiêu diệt khủng bố ». Hồ sơ gây xung khắc nghiêm trọng nhất giữa Tây phương và Nga là cuộc khủng hoảng Ukraina. Tổng thống Putin không trả lời về « mong mỏi » của đồng nhiệm Pháp tổ chức đàm phán bốn bên theo công thức Normandie gồm Pháp, Đức, Nga, Ukraina trong những tuần tới đây. Thế mà sự kiện Nga bị G7 khai trừ là hậu quả trực tiếp của việc chiếm quần đảo Crimée của Ukraina. Điểm khởi hành của cuộc khủng hoảng này là tổng thống Ukraina Viktor Yanukovitch, thân Nga, bị truất phế, đào tẩu vào ngày 22/02/2014. Căng thẳng giữa phe thân Nga và thân châu Âu leo thang. Tháng 03/2014, tại Crimée, nơi đa số dân cư nói tiếng Nga, phe thân Matxcơva tổ chức trưng cầu dân ý trong bối cảnh bị Ukraina và châu âu xem là « phi pháp ». Kết quả, 96,6% ủng hộ ý kiến hội nhập vào liên bang Nga. Vài hôm sau, 18/03/2014, Matxcơva chính thức hóa quyết định sáp nhập này. Tổng thống Mỹ Barack Obama triệu tập hội nghị khẩn cấp tại Hà Lan với 53 nước tham dự, trong đó có Trung Quốc. Chủ tịch Tập Cận Bình, nhân danh tôn trọng « toàn vẹn lãnh thổ » ủng hộ ý kiến trừng phạt Nga. G8 quyết định hủy thượng đỉnh dự trù tại Sotchi vào tháng 6, đổi thành G7 và dời hội nghị năm đó về Bruxelles. Từ Washington, nhà báo Phạm Trần nhắc lại thời điểm nóng bỏng này : « Nguyên do cốt lõi là từ năm 2014, Nga xâm chiếm vùng Crimée của láng giềng Ukraina. Khối châu Âu và Hoa Kỳ quyết định tẩy chay Nga lập tức và tìm cách khống chế Nga lại… và sau đó tiếp tục tẩy chay bởi vì Nga tiếp tế vũ khí cho phe nổi dậy đòi ly khai ở hai vùng (Donbass) chống chính quyền Ukraina. Obama và chính giới Hoa Kỳ rất tức giận vì chính quyền Putin đã công khai chiếm một vùng lãnh thổ của một nước láng giềng và ông Obama nói rằng đó là hành động xâm lăng. Nếu không ngăn chận, Nga có thể tiến tới chiếm lãnh thổ các nước láng giềng khác. Vì vậy tổng thống Obama chấp thuận quyết định của bộ Quốc Phòng Mỹ đưa các loại hỏa tiễn phòng không tối tân sang Ba Lan… » Khác với Barack Obama có thái độ dứt khoát với Matxcơva và François Hollande khinh khi Vladimir Putin ra mặt, không đối thoại, không tiếp xúc, hai nhà lãnh đạo Mỹ và Pháp hiện nay, Donald Trump và Emmanuel Macron, có vẻ cởi mở hơn. Theo nguồn tin của đài truyền hình Mỹ CNN, dường như Donald Trump và Emmanuel Macron hội ý sẽ mời Putin tham dự thượng đỉnh 2020. Câu hỏi đặt ra là tổng thống Nga chấp nhận nhượng bộ đến đâu để tái hội nhập G7? Chắc chắn là không có chuyện trả lại Crimée. Cách nay 5 năm, quyết định đình chỉ thành viên Nga « được xem là tạm thời » cuối cùng trở thành dài hạn.

Hoa Kỳ dấn thân vào vùng Nam Thái Bình Dương xa xôi để củng cố một liên minh đối đầu với Trung Quốc. Thượng tuần tháng 8, ngoại trưởng Mỹ lần đầu tiên đến Pohnpei, thủ đô Liên bang Micronesia, để chứng tỏ mối quan tâm của Washington đối với các đồng minh Thái Bình Dương, cho dù là những tiểu quốc, nhưng rất quan trọng trong bối cảnh xung khắc với Trung Quốc trên mọi mặt. RFI Việt ngữ đặt câu hỏi với nhà phân tích Lưu Tường Quang ở Sydney về chiến lược của Mỹ . Ngày 05/08/2019, trong cuộc hội đàm với tổng thống Liên bang Micronesia, David Panuelo, nữ tổng thống đảo Marshall, Hida Heine và tổng thống Palaos, Tommy Remengesau, ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cam kết « sẽ tiếp tục bảo vệ an ninh và quyền sống trong tự do và hòa bình » cho ba nước đồng minh. Ba nước này hiện đang được Hoa Kỳ bảo vệ về an ninh, nhưng hiệp định liên đới này sắp được đàm phán lại. Không che dấu mục tiêu chiến lược, nhân vật cao cấp nhất trong chính phủ Mỹ lần đầu tiên đặt chân đến Micronesia tuyên bố biết rõ tham vọng của Bắc Kinh: « Trung Quốc muốn can thiệp vào vùng Nam Thái Bình Dương, nhưng Hoa Kỳ tin tưởng người dân trong khu vực hiểu rõ chỉ có những nước dân chủ mới là đối tác đáng tin cậy ». Trong đáp từ, lãnh đạo Micronesia cho biết « hãnh diện vì người dân địa phương được Mỹ bảo vệ như những công dân Mỹ ». Cũng vì một mối đe dọa « không lạ » Một viên chức Mỹ xin dấu tên thừa nhận đúng là « những cuộc thảo luận gần đây cho thấy Washington nâng tầm quan trọng của khu vực Thái Bình Dương », cho dù đôi bên đã có mối quan hệ lịch sử . Cùng nhận định, chuyên gia chính trị quốc tế Pháp Elizabeth Economy, thuộc Viện quan hệ quốc tế Mỹ - Council on Forein Relations, giải thích : « Trong những năm gần đây, Hoa Kỳ đã chuẩn bị củng cố vị trí trong vùng Nam Thái Bình Dương ». Tuy nói là tiểu quốc nhưng các quần đảo này trải dài đến 2700 km từ đông sang tây, một yếu tố rất quan trọng trong bối cảnh quyền tự do hàng hải là một trong những điểm xung khắc cốt lõi giữa Trung Quốc và các nước tự do. Trước khi đến Micronesia, ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã đi một vòng vận động châu Á - Thái Bình Dương, từ Bangkok rồi đến Sydney, cũng vì một mục đích xây dựng một vùng « Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do ». Những tuyên bố này, các động thái chuẩn bị của Mỹ, cũng như dự án bố trí tên lửa tầm trung ở Châu Á mang ý nghĩa gì ? Vì sao Bắc Kinh có thể « múa gậy vườn hoang » suốt một thời gian dài? Từ lúc nào Donald Trump tỉnh thức sau khi độc đoán bỏ chính sách « xoay trục » của người tiền nhiệm ? RFI Việt ngữ đặt câu hỏi với nhà phân tích Lưu Tường Quang ở Sydney. Nhà phân tích Lưu Tường Quang : « Vùng Nam Thái Bình Dương luôn là bãi chiến trường của nhiều quốc gia. Trong mấy thập niên nay , vùng này là chiến trường giữa Bắc Kinh và Đài Bắc, vì Bắc Kinh theo đuổi chính sách cô lập ngoại giao và chính trị đối với Đài Loan ( Marshall và Palaos công nhận Đài Loan). Nhưng Nam Thái Bình Dương còn quan trọng hơn nữa về mặt chiến lược giữa thế giới tự do theo nghĩa giữa Hoa Kỳ, Nhật Bản, Tân Tây Lan, đối với sự trổi dậy của Bắc Kinh. Nam Thái Bình Dương không phải là bãi chiến trường mà Hoa Kỳ bỏ quên. Thật ra Hoa Kỳ chú ý đến khu vực này, nhưng vì không liên tục, nên bị xem là lơ là… Cho nên trong thập niên gần đây, Bắc Kinh đã "múa gậy vườn hoang". Trước chuyến đi vừa rồi của ông Mike Pompeo vào năm 2012, ngoại trưởng Mỹ lúc đó là Hillary Clinton đã đến đảo Cook như là một phần của chính sách « tái định vị » của tổng thống Barack Obama và có sự thúc đẩy của các nước khu vực như Úc và Tân Tây Lan…. »        

Ở phần I của tạp chí Tiêu điểm ngày 01/08/2019, « Chính sách khai thác quá khứ phục vụ chính trị », sử gia Galia Ackerman giải thích chính quyền Putin viết lại lịch sử với mục đích đối nội. Nhưng viết lại lịch sử cũng để đánh bóng chế độ Stalin, sử dụng xương máu nạn nhân trong chế độ Liên Xô trong Thế Chiến Hai để giành công lao. Sự hy sinh của các nước phương Tây, các nước Đông Âu là không có ý nghĩa gì, theo lập luận có dụng ý của Matxcơva. Trong phần ll này, bà Galia Ackerman (1) trình bày phương châm « phủ nhận sự thật » của chính sách đối ngoại của Putin, trong chương trình Géopolitique (Địa Chính Trị) của RFI tiếng Pháp. Tiếp nối các bạo chúa và thừa kế Liên Xô Tự xưng là kế thừa của Liên Xô, nước Nga tìm cách hợp pháp hóa những đòi hỏi địa chính trị. Thâm ý của Putin được tác giả « Trung đoàn bất tử. Cuộc thánh chiến của Putin » phân tích : « Người Nga ngày nay khai thác, thủ lợi một phần chiến công của tất cả các dân tộc sống tại Liên Xô đánh thắng chế độ Quốc Xã với luận điểm Liên bang Nga là thừa kế của Liên bang Xô viết. Nga thừa kế tất cả từ nợ vay quốc tế cho đến vũ khí hạt nhân và bây giờ là « tư hữu hóa » chiến thắng Thế Chiến Hai. Thế nhưng, nước Nga lại phủ nhận một cách có hệ thống hoặc giảm nhẹ công lao của các nước khác trong liên minh chống Đức Quốc Xã. Chiến thuật của Nga là đếm xác người : chúng tôi chết 27 triệu, Pháp, Anh Mỹ mỗi nước chết có vài trăm ngàn. Kết luận : Liên Xô trả giá nặng nhất và điều này cho phép chúng tôi có nhiều quyền hơn. Đó là luận điểm của Matxcơva. » « Ai kiểm soát được quá khứ, kiểm soát được tương lai » : George Orwell Nhưng vì sao chính quyền Nga muốn vinh danh quá khứ lại phải che giấu những sự thật tiêu cực ? Những sự thật đó như thế nào, « Nước Nga sống trong lừa dối » đã từng bị Alexandre Soljenitsyne, Nobel văn học 1970, nhiều lần tố cáo trong các tác phẩm của ông ? Sử gia Galia Ackerman : « Phải nói là ʺnước Nga sống trong lừa dốiʺ. Chúng ta nhớ đến thông điệp nổi tiếng của Alexandre Soljenitsyne kêu gọi đừng bao giờ sống trong sự dối trá. Thật vậy, trong thời cải cách Perestroika và trong những năm đầu của Yelsin, kho hồ sơ lưu trữ được công khai hóa. Nhiều tội ác của chế độ Xô Viết đã được phát hiện. Vào thời đó, theo thăm dò ý kiến, chỉ có 10% dân Nga có ý kiến tốt về Stalin. Sau đó, tất cả tài liệu này bị đóng lại. Đến thời Putin, chính quyền Nga tự phụ phục hưng thời hoàng kim của chế độ Xô Viết như là một giai đoạn chính đáng trên con đường lịch sử hào hùng của nước Nga vĩnh cửu từ thời các vị đại đế cho đến nước Nga ngày nay. Nhưng để ghép trang sử thời Xô Viết vào lịch sử hào hùng thì phải… quét rác. Do vậy, không chỉ chối bỏ những tội ác của Stalin, bưng bít hay phủ nhận hai năm hợp tác Stalin – Hitler, mà còn phải xóa luôn những tội ác gây ra tại Đông Âu sau khi chiến tranh kết thúc, hay là hành vi hãm hiếp hàng triệu phụ nữ Đức… Người ta không thể vinh danh cuộc chiến nếu phải nói đến các mảng tối. Do vậy phải dọn cho sạch chung quanh. » Lịch sử bị sửa đổi, hiện tại bị lừa dối, tương lai sẽ ra sao ? Liệu có một ngày nào đó những sự dối trá này sẽ quay ngược lại hại nước Nga và hại như thế nào ? Sử gia Galia Ackerman : « Ngụy tạo lịch sử và làm cho người Nga hiểu sai về quá khứ dân tộc và do vậy tưởng lầm họ nắm chính nghĩa trong tay. Cũng chính vì thế mà chính quyền Nga không bao giờ nhìn nhận các tội ác từng bị cộng đồng quốc tế cáo buộc, từ vụ ám sát nữ ký giả Anna Politkovskaia (07/10/2006), vụ hạ sát cựu phó thủ tướng Boris Nemtsov (27/02/2015) cho đến vụ đầu độc cựu trung tá KGB Alexander Litvinenko (01/11/2006), vụ đầu độc hai bố con cựu trung tá an ninh quân đội Serguei Skripal (15/03/2018). Dù bị cáo buộc can thiệp vào bầu cử Mỹ 2016 hay sáp nhập bán đảo Crimée, chính quyền Nga luôn luôn khẳng định chỉ có họ là đúng, người khác là sai. Khi bị quốc tế trừng phạt khởi đầu từ vụ Crimée, Vladimir Putin luôn luôn cho rằng mục tiêu duy nhất của các biện pháp trừng phạt này là ngăn cản nước Nga phát triển kinh tế. Khi dân Nga sống trong bầu không khí hoang tưởng thì hệ quả không thể tốt đẹp được. » Putin không thể chiếm bán đảo Crimée nếu không có sự đồng tình của công luận trong nước tin có chính nghĩa. Nhưng tại Nga, lẽ nào không có những tiếng nói có lương tâm, những chứng nhân dũng cảm phủ nhận luận điểm chính thức ? « Tại Nga cũng còn những nhân chứng và sử gia lương thiện, trung thực, nhất là Hiệp Hội Ký Ức Memorial do sử gia Nikita Petrov điều hành. Nhưng các tác phẩm của ông, kết quả của nhiều năm nghiên cứu tội ác Stalin, ghi chép tường thuật chi tiết và có bằng chứng đầy đủ, chỉ được in rất ít, chừng 1500 quyển. Trong khi đó, sách của những tác giả ca tụng chế độ Xô Viết được in ấn, phát hành rộng rãi. Sách giáo khoa được soạn theo xu hướng này. Cả một bộ máy nhà nước tập trung ca tụng chế độ Xô Viết. Tôi dành nhiều thời giờ để đọc và theo dõi báo chí, truyền thông Nga và thấy họ biện minh cho quyết định xâm chiếm Tiệp Khắc, Hungari, đem quân sang Afghanistan là cần thiết. Cuộc chiến Afghanistan được lý giải là để chống Hồi giáo cực đoan. Trong khi sự thật đó là chế độ Cộng sản do Liên Xô dựng lên tại Kaboul sau một cuộc đảo chính. Chính quyền này bị dân Afghanistan chống đối. Cuộc kháng chiến chống Nga chiếm đóng kéo dài 10 năm làm một triệu người Afghanistan thiệt mạng và đưa đến cuộc đấu tranh võ trang của Taliban. Rõ ràng là người Nga sống trong một vương quốc bằng lăng kính bóp méo sự thật nên không phân biệt đâu là nhân đâu là quả, không thấy mối liên hệ tương tác giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. » Như thế, cuộc diễn hành « Trung đoàn bất tử », lúc đầu là sáng kiến của người dân tưởng niệm những chiến sĩ trong Thế Chiến, đã nhanh chóng biến thành công cụ biểu dương tinh thần yêu nước cuồng tín, kích động tâm lý tự tôn thượng đẳng bách chiến bách thắng. Trong bối cảnh nước Nga tăng tốc quân sự hóa giới trẻ thì đây là một phương tiện động viên tuyên truyền nhân dân Nga theo hướng trên thế giới chỉ có hai phe : phe ta và phe địch. Ta là những người có chính nghĩa. Địch là bọn « phát xít » trong lịch sử và trong hiện tại : đó là người Ukraina, người Baltic và đôi khi là toàn thể châu Âu, sử gia gốc Nga cảnh báo công luận. Chuẩn bị địa chiến lược trong tinh thần bảo thủ Theo tác giả « Trung đoàn bất tử, cuộc thánh chiến của Putin », để tìm hiểu mục tiêu địa chiến lược của chính quyền Nga hiện nay, phải nhìn vào chính sách giáo dục lịch sử. « Được tiến hành từ thời Yelsin, chính sách phục hồi các đế chế Nga hoàng được đẩy mạnh từ khi Putin, một nhân vật bảo thủ, không chấp nhận tiến hóa, cầm quyền. Do vậy, những Nga hoàng hung bạo nhất như Alexander Đại Đế, Pyotr Đại Đế, Ivan bạo chúa, Nicolas I, đều được vinh danh. Mẫu số chung của những bạo chúa này là có công ʺmở mang bờ cõi và duy trì ổn định bằng các biện pháp thô bạoʺ. Công lao của những hoàng đế Nga trong lịch sử được đánh giá qua diện tích lãnh thổ tăng hay giảm. Nhìn theo chiều dài lịch sử, nước Nga chỉ mở rộng cương thổ chứ không thu hẹp lại. Với tín điều này, Putin đưa quân đàn áp phong trào ly khai võ trang tại Tchetchnia, chiếm lại bán đảo Crimée của Ukraina và không bao giờ trả lại quần đảo Kuril cho Nhật Bản. Do vậy, Ivan bạo chúa và Pyotr Đại Đế được xem là những hoàng đế oai hùng nhất, tạo điều kiện cho các dân tộc khác nhau ʺhội nhậpʺ vào nền văn minh Nga. Sách sử Nga không gọi đây là chính sách ʺđô hộʺ. Luận điểm tuyên truyền này cũng được mang ra sử dụng trong thời Xô Viết để biện minh cho việc chiếm đóng Đông Âu nhân danh ʺcùng tổ quốc xã hội chủ nghĩaʺ : Chủ nghĩa xã hội là chính nghĩa tất thắng của thời đại và sớm muộn gì cũng lan khắp địa cầu. Trong tinh thần này, chế độ Xô Viết chỉ ʺgóp phầnʺ thúc đẩy xu hướng thời đại lan rộng tại Đông Âu (?). Thế rồi, chế độ Cộng sản sụp đổ với một loạt hệ quả : Liên Xô tan rã, lãnh thổ Nga thu hẹp lại, dân chúng mất hết phương hướng, 25 triệu công dân, cán bộ lãnh đạo, chuyên gia ʺXô Viếtʺ một sớm một chiều trở thành thường dân các nước láng giềng. Do vậy, năm 2014, người Nga rất hài lòng, hãnh diện khi chiếm lại được Crimée, 60 năm sau khi bị Stalin cắt đất nhượng cho Kiev. Từ nay, mọi đòi hỏi chủ quyền ở Crimée bị xem là tuyên truyền cho xu hướng ly khai và bị khép tội hình sự. Matxcơva ủng hộ các phong trào ly khai ở các nước khác, như can thiệp vào trưng cầu dân ý ở Catalunya,Tây Ban Nha nhưng ở nước Nga thì tuyệt đối là không ». Châu Âu « đáng ghét » từ thế kỷ 19 cho đến nay Trong tác phẩm « Trung đoàn bất tử… », sử gia Galia Ackerman có trích nguyên văn một bức thư của văn hào Nga Fiodor Mikhaïlovitch Dostoïevski từ Thụy Sĩ gửi bạn ở Nga, phê phán Châu Âu với lời lẽ khinh miệt xem : « Dân tộc Nga là dân tộc thượng đẳng, quý phái, lương thiện, ngây thơ, có năng khiếu, nhiều sáng kiến Thiên Chúa giáo ưu việt » còn « dân Châu Âu với đạo Công giáo đang hấp hối và đạo Tin lành ngu xuẩn với giáo lý mâu thuẫn ». Văn hào Dostoïevski khẳng định ông « ghét người Âu vô bờ bến ». Quan điểm của thế kỷ thứ 19 dường như vẫn tồn tại, vì sao ? Sử gia Galia Ackerman phân tích : « Đó là cái nhìn vừa thèm thuồng vừa ghen tức vì người dân nước Nga biết người dân Châu Âu sống hài hòa hơn ở Nga và thụ đắc xã hội cao. Đó cũng là những ước mơ của người Nga. Vấn đề là bộ máy tuyên truyền của Nga bôi nhọ châu Âu mạnh đến mức làm dân Nga đâm ra nghi kỵ người Âu. Người Nga tuy có quyền tự do du lịch nhưng suy nghĩ vẫn bị hạn chế trong một lồng kính : xem châu Âu là nguồn cội của lệnh trừng phạt kinh tế là vùng đất của đồi trụy, của dân đồng tính luyến ái. Trong một chế độ cực bảo thủ thì làm sao có chỗ đứng cho tinh thần khai phóng ? Vì thế mà Putin ủng hộ các tổ chức cực hữu tại Châu Âu. Phương trình địa chính trị của tổng thống Nga rất đơn giản : Châu Âu là một thực thể chính trị hùng mạnh. Còn Nga yếu về kinh tế, tổng sản lượng GDP thấp, an sinh xã hội kém. Do vậy Matxcơva không thể đối thoại trong thế thượng phong với châu Âu. Cách hay nhất là làm cho châu Âu chia rẽ, rạn nứt để dễ làm áp lực hơn. Bị tách rời ra, không một nước châu Âu nào đủ trọng lượng quân sự để đối đầu với Nga. Nếu Putin thành công phối hợp với Donald Trump làm tan rã Châu Âu, thì chính sách trừng phạt cũng tan biến theo. Nói cho cùng, không phải là để ủng hộ quan điểm của nhà văn Dostoïevski, phải nhìn nhận một điều là chưa bao giờ người Nga xem Châu Âu là nhà. Họ chỉ cảm thấy yên ổn, thoải mái trong nhà của họ mà thôi. » Putin sẽ « hòa dịu » khi Donbass hết giá trị ? Với một láng giềng như vậy, Châu Âu phải hành xử ra sao ? Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngay từ lúc nhậm chức tìm mọi cách giúp Nga thoát tình trạng cô lập với điều kiện phải bớt hung hăng. Theo sử gia Galia Ackerman, sớm muộn gì Putin cũng sẽ đem vùng Đông Ukraina ra làm món hàng trao đổi với châu Âu, sau khi tháo gỡ hết những nhà máy, cơ xưởng đem về Nga. Từ khi chiến tranh xảy ra, hơn một triệu dân Donbass nói tiếng Nga di cư sang Nga, một triệu người nói tiếng Ukraina rút về vùng kiểm soát của chính phủ Kiev. Hệ quả là hai nước « cộng hoà tự phong » của phe thân Nga ở miền đông Ukraina sẽ không còn giá trị chiến lược. Dù sao đi nữa, Nga là một đối tác quan trọng trên chính trường quốc tế, châu Âu không thể tẩy chay Matxcơva mãi mãi. Vấn đề là chủ nhân điện Kremlin, cho dù kiểm sóat được quá khứ nhưng liệu kiểm sóat được tương lai đến bao giờ ? Những biện pháp trấn áp thô bạo như kiểm duyệt thông tin, ngụy tạo bản án hãm hại người bất đồng chính kiến, không cho ứng cử viên đối lập tranh cử, bắt giam hàng ngàn người phản kháng trong những ngày qua phải chăng là những viên gạch tốt xây dựng tương lai cho nước Nga ? (1) Galia Ackerman, Le Régiment immortel, la guerre sacrée de Poutine, Édition Premier Parallèle, 286 p.

Từ 2015, mỗi năm một lần, hàng triệu người Nga tuần hành tay cầm chân dung bố mẹ tử trận hay bị thương trong Thế Chiến Thứ Hai. Ngày 09/05 năm nay, theo Ria Novosti, 10 triệu người Nga tham gia chiến dịch được tổng thống Putin nâng lên hàng « chính nghĩa thiêng liêng » tại quảng trường Đỏ và trên khắp nước. Chủ nhân điện Kremlin dẫn đầu với chân dung người cha quá cố. Sáng kiến này và những dụng ý chính trị của Putin được sử gia Galia Ackerman trình bày cặn kẻ trong quyển sách « Le régiment immortel. La guerre sacrée de Putin » (Trung đoàn bất tử. Cuộc thánh chiến của Putin) (1). 2014 : Crimée Tháng 04/2019, công tố viên đặc biệt Hoa Kỳ Robert Muller chứng minh Matxcơva tìm cách can thiệp vào bầu cử Mỹ 2016. Tháng 05, phó thủ tướng Áo kim chủ tịch đảng cực hữu SPO phải từ chức sau khi mối quan hệ với Nga bị bại lộ. Tháng 07, phó thủ tướng kiêm bộ trưởng nội vụ Ý Matteo Savini, lãnh đạo đảng bài ngoại « Ligua » thề bán sống bán chết không nhận một đồng của tổng thống Putin, sau khi nội dung một cuộc đàm phán mờ ám bên lề chuyến viếng thăm chính thức tại Nga bị tiết lộ. Trong khi đó tại Nga, từ năm 2015, hàng năm, lễ mừng chiến thắng Thế Chiến Thứ Hai 1945 ngày càng chiếm vị trí quan trọng, huy động đến 10 triệu người khắp nước để vinh danh 27 triệu người « Xô Viết » hy sinh chống Đức Quốc Xã mà chế độ Putin gọi là cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại. Ngoài lãnh thổ, lễ hội được các sứ quán Nga tại nước sở tại khuyến khích. Từ phục hồi Stalin cho đến « chiến tranh yêu nước », việc nước Nga của Putin viết lại lịch sử song song với một chiến dịch quân sự hóa từ xã hội đến học đường một cách có hệ thống không khỏi gây lo ngại. Trẻ nhỏ từ 8 tuổi được đoàn thể hóa, sinh hoạt theo sự chỉ đạo của một đơn vị quân đội. Những hành động này nhằm mục đích gì và tác động ra sao đến chính sách địa chính trị của Nga trên trường quốc tế? RFI đặt câu hỏi với sử gia Nga Galia Ackerman, đến Pháp vào năm 1984, hiện giảng dạy tại đại học Caen. Tác giả quyển nghiên cứu « Le régiment immortel. La guerre sacrée de Putin » (Trung đoàn bất tử. Cuộc thánh chiến của Putin), phát hành hồi tháng 05/2019 được báo chí Pháp đón tiếp nồng nhiệt, cho biết không phải là chuyện ngẫu nhiên mà kể từ năm 2015, điện Kremlin và sứ quán Nga tại nhiều nước châu Âu « chiếm hữu » cuộc tuần hành của xã hội công dân ngày 09/05 : Chắc chắn không phải do một sự tình cờ mà một năm sau khi sáp nhập Crimée của Ukraina mà nước Nga tổ chức rầm rộ cuộc tuần hành phối hợp diễu binh với diễn hành dân sự. Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây là công thức « trung đoàn bất tử » là một cuộc tuần hành rất lớn được tổ chức vào ngày 9 tháng 5 hàng năm tại Nga mới gần đây thôi. Người tham gia cầm theo di ảnh của cha, ông bị thương hay hy sinh trong Thế Chiến Thứ Hai. Sáng kiến này là do ba nhà báo ở Siberia đề ra vào năm 2012. Lúc đầu, cuộc tuần hành chỉ nhằm mục đích vinh danh những người hy sinh trong cuộc chiến, một hình thức chia sẻ ký ức vui buồn trong chiến thắng. Đó là một phong trào dân sự, phi chính trị, không phe đảng và gồm những người tình nguyện, nảy sinh ở Tomsk, một thành phố vùng Siberia. Thấy hay, một số địa phương bắt chước làm theo. Đến 2015, lần đầu tiên phong trào được cho phép tuần hành ở Matxcơva. Đặc biệt là có sự tham gia của tổng thống Putin, tay cầm di ảnh thân phụ, một người lính bị thương trong Thế Chiến Thứ Hai. Do vậy, có thể nói, năm 2015 là năm nhà nước Nga giành lấy sáng kiến này để khai thác theo hướng có lợi cho chế độ. Theo tôi, rõ ràng là hành động này có quan hệ nhân quả với vụ sáp nhập bán đảo Crimée, bởi vì sự kiện Nga lấy Crimée năm 2014 đã được đa số công luận Nga ủng hộ nhiệt tình. Do vậy, Putin phải tiếp tục duy trì sự ủng hộ, này bởi lẽ người dân Nga đang trải qua những năm tháng chật vật, cuộc sống khó khăn và rất bất mãn chế độ. Tổ chức tuần hành rầm rộ, trong đó người sống hợp nhất với người chết, chính là nhằm tạo ra hình ảnh một dân tộc Nga bất tử. Làm dân chúng quên thực tế Thế Chiến Thứ Hai đã kết thúc từ 75 năm nay. Nhưng vì những lý do sâu xa nào mà, ngoài chiến dịch tuyên truyền rầm rộ trên truyền thanh, truyền hình, người dân Nga còn bị huy động diễn hành tay cầm chân dung chiến sĩ tử trận mà chính quyền Nga đặt tên là « Trung đoàn bất tử »? Sử giaGalia Ackerman giải thích: Lý do khá đơn giản. Một phần vì ở nước Nga không có một lễ hội nào đủ sức thu hút người dân tham gia một cách hào hứng. Những ngày lễ lớn thời Liên Xô cũ như ngày 07 tháng 11, kỷ niệm Cách mạng tháng 10 hay lễ Lao động 01 tháng 05. Từ khi chế độ Cộng sản sụp đổ, Liên Xô tan rã, lễ kỷ niệm Cách mạng tháng Mười cũng bị dẹp luôn. Còn ngày 01 tháng 05 cũng không được tổ chức rầm rộ, vì nước Nga của Putin là chế độ đi ngược lại phúc lợi xã hội thì cỗ vũ ngày lễ lao động để làm gì ? Do vậy, Yeltsin rồi đến Putin, chính quyền Nga tìm cách đặt ra ngày lễ mới ví dụ như ngày lễ Liên bang 12 tháng 06 hay là ngày 04 tháng 11, ngày giải phóng Matxcơva khỏi bàn tay xâm lược của Ba Lan năm 1612, cách nay 400 năm. Vấn đề là những ngày lễ này không hấp dẫn được công luận cho lắm. Trong khi đó, huy động dân chúng kỷ niệm Thế Chiến Thứ Hai dễ dàng hơn, vì tính từ lúc Hitler xâm lăng Liên Xô vào tháng 06/1941 đến khi chiến tranh kết thúc, hầu như mọi gia đình ở Liên Xô đều bị thiệt hại, bị ảnh hưởng. Thế Chiến Thứ Hai là một cuộc thử thách cho tất cả các dân tộc trong Liên bang Xô viết. Cá nhân tôi không tin là có sự hiện hữu của cái mà tuyên truyền ra rả gọi là « các dân tộc Xô Viết ». Nhưng vì tác hại của cuộc chiến không chừa ai cho nên kêu gọi dân chúng tham gia kỷ niệm thì sẽ dễ dàng hơn. Putin khai thác cuộc diễn hành hàng năm của « trung đoàn bất tử » như là một cái trục của bản sắc dân tộc. Vấn đề là nước Nga không thể hồi tưởng ký ức hào hùng nếu không viết lại một phần lịch sử. Hợp tác với Hitler là đúng Trong sách giáo khoa cho giáo chức, xuất bản năm 2007, chính sách thanh lọc của Stalin được trình bày như là một phương thức quản lý chính trị hợp lý nhất để « ổn định xã hội » và công nghiệp hóa đất nước. Nạn nhân của Stalin và đao phủ thủ Stalin được « tôn vinh » như nhau, là những người có công xây dựng nước Nga vĩ đại. Còn giai đoạn Stalin hợp tác với Hitler từ 1939 đến 1941 cũng như sự kiện 1,2 triệu người « Xô Viết » chiến đấu bên cạnh Đức Quốc Xã do đâu cũng bị Matxcơva tìm cách xóa sạch. Tác giả « Trung đoàn bất tử. Cuộc thánh chiến của Putin » phân tích : Chiến thắng Đức Quốc Xã cũng như sự hy sinh và khổ nhọc của người dân ở mặt trận hay ở các nhà máy ở hậu phương là chuyện rõ ràng. Nhưng trong cuộc chiến này, đối với Liên Xô, có khá nhiều mặt tối. Mặt tối tăm nhất là trước khi bị Đức Quốc Xã tấn công vào ngày 22/06/1941 thì Stalin và Hitler là đồng minh. Trong diễn văn đọc tại quảng trường Đỏ hôm 09/05/2019, trước khi khai mạc cuộc diễn hành của « trung đoàn bất tử », Putin gọi ngày 22/06/1941 là « ngày bội hứa ». Trong vòng hai năm từ 1939 đến 1941, Liên Xô và Đức Quốc Xã là đồng minh ký kết với nhau nhiều mật ước. Những tài liệu này mới được công bố gần đây thôi. Từ nay, người Nga không còn có thể phủ nhận sự thật bị che dấu từ gần 80 năm qua là Stalin và Hitler là đồng minh. Thời Liên Xô che dấu đã đành mà thời Putin cũng có nhiều nhà nghiên cứu Nga, nhất là trong quân đội cũng phủ nhận, cũng cho là tài liệu giả. Ngoài mật ước Molotov- Rubbentrop (ngoại trưởng Liên Xô và ngoại trưởng Đức Quốc xã) còn có nhiều nghị định thư nay được tiết lộ, theo đó, Liên Xô và Đức Quốc Xã chia nhau các nước Đông Âu. Dựa trên những cam kết này, lực lượng Đức Quốc Xã kiểm soát một phần Ba Lan, phần còn lại do Hồng quân Liên xô chiếm đóng. Quan hệ mật thiết đến mức độ, vào ngày 22/09/1939, Liên Xô và Đức Quốc Xã tổ chức diễn binh chung tại thành phố Ba Lan Brest Litovsk. Mật vụ Đức Gestapo và cảnh sát chính trị Liên Xô NKVD cũng hợp tác chặt chẽ với nhau. Nhiều người Đức theo phe tả chống Hitler chạy sang Liên Xô lánh nạn đã bị NKVD bắt giao cho Gestapo. Đó là những sự kiện mà Liên Xô ngày trước và Nga ngày nay khó có thể lý giải chạy tội. Luận điểm biện minh của Nga hiện nay là các mật ước ký với Hitler là nhằm bảo vệ cho Liên Xô không bị tấn công tức khắc. Chia chát Đông Âu với Hitler còn có cái lợi là cơ hội thống nhất Ukraina và Bielarus bị chia cắt từ hàng trăm năm. Viết lại lịch sử để đánh bóng chế độ Stalin, sử dụng xương máu nạn nhân hy sinh chống Đức Quốc xã để giành công lao, tự xưng là kế thừa duy nhất trong cuộc chiến chống phát-xít để hợp pháp hóa những đòi hỏi địa chính trị. Với lập luận này, không nên ngạc nhiên khi Matxcơva can thiệp vào Ukraina, vẽ lại biên giới và phủ nhận sự thật, sau khi đã « động viên » được một phần công luận trong nước. Mời quý thính giả theo dõi tiếp sử gia Galia Ackerman phân tích thâm ý của Putin trong phần ll. (1) Galia Ackerman, Le Régiment immortel, la guerre sacrée de Poutine, Édition Premier Parallèle, 286 p.

Sau khi được Anh Quốc trao trả lại cho Trung Quốc vào năm 1997, Hồng Kông trở thành « Đặc khu hành chính » hoạt động theo mô hình « một quốc gia, hai chế độ ». Hơn 7 triệu dân Hồng Kông tiếp tục được sống trong một hệ thống chính trị, lập pháp, tư pháp, kinh tế và tài chính độc lập với các định chế ở Hoa lục trong vòng 50 năm, cho tới năm 2047. Mô hình « một quốc gia, hai chế độ » được ông Đặng Tiểu Bình đề xuất vào năm 1984 nhằm trấn an người dân Hồng Kông rằng cựu thuộc địa của Anh sẽ không bị ép theo chế độ Cộng sản, đồng thời ông cũng cho rằng giữa Hoa lục và Hồng Kông sẽ không còn khác biệt trong nửa đầu thế kỷ XXI. Trên giấy tờ, Hồng Kông là một nền dân chủ. Luật Cơ bản, « Hiến pháp » của đặc khu, quy định người đứng đầu cơ quan hành pháp được bầu theo thể thức phổ thông đầu phiếu. Tuy nhiên, từ khi trở về với Trung Quốc, ngày bầu cử tự do chưa bao giờ được ấn định và luôn bị trì hoãn. Bà Lâm Trịnh Nguyệt Nga (Carrie Lam), giữ chức trưởng đặc khu từ ngày 01/07/2017, là do một Hội đồng Bầu cử bầu lên. Hội đồng này gồm 1.200 đại biểu của « các khối xã hội-nghề nghiệp » ủng hộ Bắc Kinh. Tương tự, Hội đồng Lập pháp (LegCo) gồm 70 nghị sĩ, nhưng chỉ có 40 người trong số họ được bầu theo thể thức phổ thông đầu phiếu, 30 người còn lại được lựa chọn theo cách có lợi cho những người thân Bắc Kinh. Chính những điểm này là nguyên nhân dẫn đến phong trào Dù vàng 2014 của sinh viên đòi lại quyền tự chủ cho Hồng Kông, thậm chí là đòi độc lập. Tiếp theo, từ năm 2016, đã xảy ra nhiều vụ bắt cóc và đưa sang Hoa lục các chủ nhà sách « dám » phát hành sách báo chỉ trích lãnh đạo của chính quyền trung ương. Dự luật dẫn độ sang Trung Quốc - được đưa ra thảo luận lần đầu tiên vào tháng Ba và theo dự kiến, vòng hai vào tháng Sáu và vòng ba vào trước cuối năm 2019 - có lẽ là giọt nước làm tràn ly, vì nó cho thấy chính quyền Bắc Kinh can thiệp quá sâu vào chính trị của đặc khu. Có lẽ Bắc Kinh đã không lường trước được phản ứng ngày càng mạnh mẽ, thậm chí là quá khích, của xã hội dân sự Hồng Kông, đặc biệt là ở giới trẻ. Liệu chính quyền Bắc Kinh đang từng bước xóa bỏ quy chế « một quốc gia, hai chế độ » mà Hồng Kông được hưởng ? Hồng Kông còn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế và chính trị Trung Quốc hay không ? Giáo sư Jean-Pierre Cabestan, đại học Baptist Hồng Kông, trả lời một số câu hỏi của RFI Tiếng Việt. RFI : Thưa giáo sư Jean-Pierre Cabestan, từ phong trào Dù vàng đến làn sóng biểu tình chống luật dẫn độ sang Trung Quốc đang diễn ra ở Hồng Kông, lực lượng nòng cốt của những cuộc biểu tình này là ai ? Sau khi phong trào của sinh viên bị bóp nghẹt năm 2014, vì sao phong trào đấu tranh vì dân chủ ở Hồng Kông lại vực dậy được và huy động được đông đảo người tham gia như vậy ? GS. Jean-Pierre Cabestan : Phong trào Dù vàng là một phong trào ủng hộ mở rộng nền dân chủ ở Hồng Kông. Và đó là một phong trào đầy tham vọng vì họ muốn thuyết phục chính quyền Bắc Kinh chấp nhận bầu cử phổ thông đầu phiếu, nhưng đặc biệt là dân chủ hoàn toàn cho các định chế của đặc khu. Còn phong trào biểu tình gần đây chống lại dự luật dẫn độ là một phong trào phản đối sự lấn lướt, sự vi phạm về những quyền tự do mà Hồng Kông đang có. Đó là một phong trào chống đối một đạo luật có nguy cơ hạn chế quyền tự do chính trị của người dân Hồng Kông, bằng cách đe dọa dẫn độ họ sang Trung Quốc vì những tội mà chế độ Bắc Kinh có thể cáo buộc họ, trong khi những người này đang sống ở Hồng Kông và hưởng quyền tự do chính trị lớn hơn nhiều so với ở Hoa lục. Tóm lại, đó là một phong trào phản kháng một đạo luật « giết chết tự do ». Vì thế, theo tôi, phong trào này có quy mô rộng hơn và cũng vì thế mà thu được nhiều thành công hơn. Và ngược lại, chính quyền Bắc Kinh, cũng như chính quyền đặc khi đã phải chùn bước và đình chỉ dự luật này. Dự luật dẫn độ sang Hoa lục vi phạm quy chế « một quốc gia, hai chế độ ». Phải chăng chính quyền Bắc Kinh có ý định xóa bỏ cơ chế này ? Tôi không nghĩ là Bắc Kinh có ý định chấm dứt mô hình « mộtquốc gia, hai chế độ » mà ông Đặng Tiểu Bình đề xướng vào đầu những năm 1980. Điều mà Bắc Kinh muốn làm, trước hết có thể là thắt chặt hơn, hạn chế một số thói quen ở Hồng Kông mà có khả năng tác động đến Hoa lục. Tôi nghĩ đến trường hợp bắt cóc một số nhà sách, xuất bản những tác phẩm chỉ trích các nhà lãnh đạo Trung Quốc cách đây vài năm. Ngoài ra, Bắc Kinh cũng muốn tránh để Hồng Kông trở thành một nơi trú ẩn cho những cán bộ hoặc những doanh nhân Hoa lục bị kết một số tội « tế nhị », đặc biệt là tham nhũng. Một ví dụ là vụ bắt cóc một doanh nhân rất nổi tiếng ở Trung Quốc, tên là Tiêu Kiến Hoa (Xiao Jianhua), do mật vụ Trung Quốc tiến hành. Người này đã bị đưa về Hoa lục. Hiện tại, nhà tỉ phú đang bị giam giữ để chờ đưa ra xét xử. Đây mới là điều mà Bắc Kinh muốn thực hiện ở Hồng Kông. Theo tôi, Bắc Kinh không muốn chấm dứt quy chế « một quốc gia, hai chế độ » mà muốn tránh để Hồng Kông trở thành một căn cứ khuynh đảo chính trị đối với Trung Quốc, - đây chính là lằn ranh đỏ -, có nghĩa là tránh để Hồng Kông trở thành một mầm mống đối lập chính trị ngay ở Trung Quốc thông qua các tổ chức xã hội dân sự, tổ chức phi chính phủ, những phái chính trị, báo chí và những tổ chức tôn giáo ở Hồng Kông. Chính vì lý do này, chính quyền Bắc Kinh từng bước kiểm soát báo chí, truyền thông và những hiệu sách ở Hồng Kông. Và hiện giờ, phần lớn giới xuất bản và truyền thông bị Bắc Kinh kiểm soát; hoặc hoạt động vì lợi ích của Bắc Kinh, dù không phải là kiểm soát toàn bộ, vì vẫn còn một số tờ báo độc lập, như Apple Daily… Nhưng phải nói là phần lớn báo chí bị kiểm soát, kể cả nhật báo lớn South China Morning Post, hiện thuộc sở hữu của tập đoàn Alibaba. Cộng đồng quốc tế có tác động như thế nào trong việc duy trì mô hình « một quốc gia, hai chế độ » được áp dụng ở Hồng Kông ? Việc duy trì « mộtquốc gia, hai chế độ », đối với chính phủ, thậm chí đối với bản thân ông Tập Cận Bình và với đảng Cộng sản Trung Quốc, còn là uy tín trong mắt cộng đồng quốc tế. Họ có thể và có quyền chấm dứt quy chế này một sớm một chiều, nhưng như vậy, hình ảnh của Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng vô cùng nghiêm trọng, đó là còn chưa kể đến hậu quả liên đới đến Đài Loan. Vì thế, họ tiếp tục duy trì nguyên tắc « mộtquốc gia, hai chế độ » nhưng thắt chặt kiểm soát và điều hành một cách trực tiếp hơn đặc khu này thông qua Văn phòng Liên lạc với Trung Quốc. Văn phòng này đóng vai trò rất quan trọng trong vấn đề quản lý lãnh thổ. Có ý kiến cho rằng Văn phòng Liên lạc với Trung Quốc là một dạng chính phủ « bis », đứng sau bà Lâm Trịnh Nguyệt Nga và chính quyền Hồng Kông. Dù sao, phải nói rằng bà Lâm Trịnh Nguyệt Nga và chính quyền Hồng Kông không đưa ra bất kỳ quyết định quan trọng nào mà lại không tham vấn Văn phòng Liên lạc này. Và Văn phòng Liên lạc với Bắc Kinh ngày càng can thiệp sâu hơn vào việc quản lý hàng ngày đặc khu Hồng Kông. Hồng Kông còn giữ vai trò quan trọng như trước hay không đối với nền kinh tế Trung Quốc ? Trước tiên, về mặt kinh tế, vai trò của Hồng Kông trong nền kinh tế Trung Quốc đã giảm tương đối ấn tượng : Từ 17% đến 20% trước khi được trao trả cho Trung Quốc cách đây 22 năm, xuống còn khoảng 3% GDP của Trung Quốc ngày nay. Nhưng đây lại là 3% quan trọng vì một số lý do. Theo tôi, không chỉ trọng lượng kinh tế, mà còn phải nhấn mạnh đến vị trí tài chính quan trọng của Hồng Kông. Thực vậy, hơn 1.300 công ty nước ngoài đặt trụ sở cấp vùng của họ ở Hồng Kông vì đây là một thành phố mở với một đồng tiền có tỉ giá cố định theo đồng đô la Mỹ. Vốn được tự do lưu thông ở Hồng Kông, trong khi ở Hoa lục, điều này là không thể được. Vì thế, Hồng Kông vừa có các công ty đa quốc gia, mà cũng có cả những công ty hoạt động vì lợi ích của Trung Quốc, vì họ được hưởng một số quy định linh hoạt không có ở Hoa lục. Tất cả những công ty nhà nước và tư nhân của Trung Quốc, từ xây dựng đến khai thác dầu khí, như Alibaba, Hoa Vi... đều có chi nhánh ở Hồng Kông, qua đó, họ có thể phát triển được hoạt động ra quốc tế nhanh hơn là từ trụ sở ở Hoa lục. Vì thế, Hồng Kông phục vụ cho lợi ích của Hoa lục rất nhiều. Đó là còn chưa kể đến vị trí của thị trường chứng khoán, cho phép các nhà đầu tư Trung Quốc gọi vốn từ khắp nơi trên thế giới và hiện giờ người Trung Quốc thích gọi vốn ở Hồng Kông hơn là ở New York, nơi có những quy định nghiêm ngặt hơn, chặt chẽ hơn liên quan đến thông tin về các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán. Vì thế, Hồng Kông phục vụ lợi ích cho rất nhiều người. Về mặt lợi ích cá nhân, rất nhiều người giầu Hoa lục, từ giới kinh doanh đến những người có chức có quyền trong bộ máy quyền lực, kể cả gia đình nhà ông Tập Cận Bình, Ôn Gia Bảo, đều có một phần tài sản, một phần gia đình, các căn hộ, công ty ở Hồng Kông. Thực ra, các công ty này không đăng ký ở Hồng Kông mà ở những thiên đường thuế như Cayman, Virgin... Đây là những lợi ích thực sự mang tính cá nhân của các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Tôi không nghĩ là họ muốn chấm dứt những điều kiện dễ dàng như vậy. Vì thế, Hồng Kông vẫn sẽ còn đóng vai trò quan trọng. Không ai ở Hoa lục muốn giết con gà đẻ trứng vàng. RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn giáo Jean-Pierre Cabestan, đại học Baptist, Hồng Kông.